Vehap S. Kola
Një reflektim mbi librin me të njejtin titull të autorit Piter Stokton, botuar nga Qendra e Studimeve Krahasuese “Erasmus”, Tiranë, Maj 2008
Njërën nga foshnjet e kishte rrëmbyer ujku. Dy nënat zunë të grindeshin për prindërinë e foshnjës që shpëtoi. Ashtu duke u ngrënë me sho-shoqen vajtën të Daudi (a.s.) e ia lëçitën çështjen që i kishte troshitur gjermë atë çast. Daudi (a.s.) vendosi t’i njohë më pak të resë të drejtën e mëmësisë mbi fëmijën. Por sherri nuk u ndal as me këtë gjykim dhe të dyja, siç ishin, shkuan te Sulejmani (a.s.) të kërkojnë dhe mendjen e tij. Ai kërkoi një thikë që të ndante të miturin më dysh dhe t’i jepte secilës gjysmën e fëmijës. Më e reja prej tyre s’u mbajt dhe u hodh përpjetë duke i thërritur: “Mos bëj mëkat! Zoti të mëshiroftë për çfarë po bën. I saji është fëmija.” Dhimbsuria e saj tregoi se ajo ishte nëna e vërtetë e fëmijës.
- Kujt i takon Jeruzalemi?
Qyteti është i shenjtë. Për këtë ekziston një konsensus mjaft i gjerë, mbase më i gjeri i mundshëm në kutin fetar të njerëzimit. Muslimanët, të krishterët dhe hebrenjtë garantojnë mbështetjen e më shumë se gjysmës së botës për këtë qëndrim. Por çuditërisht ai është molla e sherrit më të përgjakshëm të epokës sonë. Dhe janë vetë këto tre grupe që hahen kaq urryeshëm për këtë pëllëmbë të trupit planetar. A do të kishte të njejtin rezultat nëse Sulejmani (Solomoni) do të merrte, në vend të foshnjës, Jeruzalemin dhe të kishte ndërmend ta ndante në dy apo tre copa; nganjë copë për secilën palë? Besoj se është njësoj e pamundur që një ndarje e tillë të prodhojë tre vende të shenjta për arsyen e thjeshtë se të tre mëtuesit kërkojnë saktësisht të njëjtin vend.
Piter Stokton (Peter Stockton), në librin e tij “Përtej Jerusalemit” (Transcending Jerusalem) të publikuar nga Qendra e Studimeve Krahasimore “Erasmus” në Tiranë, bën një analizë të detajuar të premisave historike dhe premtimeve për zgjidhjen e nyjës në brigjet lindore të Mesdheut, gjithaqsa ofron një zgjidhje të harruar nga palët e përfshira në këtë grindje të dhunshme dhe të padrejtë. Kjo ese është një përpjekje për të bërë një shtypje në pak rreshta të trajtesës së Stotkonit.
- Burimi i Grindjes
Para disa vitesh kisha dëgjuar një deklaratë pompoze të njërit prej drejtuesve politikë të Hamas-it: “Edhe nëse muslimanët do ta kishin pushtuar Palestinën, ne do t’i luftonim njësoj siç luftojmë hebrenjtë”. Sigurisht kjo tingëllonte një argument mjaft i fortë dhe retorikë e përzgjedhur për të shprehur mosdiskutueshmërinë e qëndrimit të lëvizjes që ai drejtonte ndaj çështjes së Palestinës. Megjithatë, sot kjo më ngjan e padrejtë dhe e papranueshme nga këndvështrimi fetar musliman. Nëse është fjala për të drejtat e shkelura dhe pronat e grabitura e të shkërmoqura, kjo vepër mbetet krim pavarur se kush e kryen. Por, po të jetë fjala për kontrollin nacional të qytetit të shenjtë, Jeruzalemit, Zoti nuk ua ka premtuar as palestinezëve dhe as hebrenjve këtë nder. Prandaj qëndrimi i mësipërm është njësoj i padrejtë saç është qëndrimi i vetë hebrenjve të përzier në këtë shfaqje dramatike të padrejtësisë së më të fortit ndaj më të dobëtit.
Burimi i grindjes është, në fakt, ndryshimi në qëndrimet që kanë muslimanët dhe hebrenjtë ndaj Zotit Vetë. Hebrenjtë kanë ndërtuar, në kulturë-historinë e tyre, modelin e kryengritësit, të popullit me qafë të fortë dhe të panënshtruar ndaj Zotit. Ndërsa muslimanët, ashtu si vetë emri i tyre, kanë në thelb të botëkuptimit të tyre religjoz paqen me Zotin dhe nënshtrimin ndaj Tij. Tema kryesore e Biblës është njeriu, aqsa dhe Zotit i jepen tipare njerëzore dhe i mvishen të meta tipike prej njeriu. Ai mund të jetë pokaq i mbrapshtë sa heronjtë e Biblës. Sakaq në Kuran qendërsisht mbizotëron tema e Zotit dhe Unitetit të Tij, nevojës për t’Ia dëgjuar Fjalën dhe për t’I’u nënshtruar Vullnetit të Tij. Aty ndërtohet aspirata më e lartë njerëzore: të arriturit e Zotit, të fituarit e Vetive të Tij.
Debati se kush prej djemve të Ibrahimit do të sakrifikohej është një mënyrë shumë e mirë për të ndërtuar argumentin. Është pranuar dhe e pranueshme tashmë gjerësisht se Bibla është shkruar nga disa duar, që të krishterët dhe hebrenjtë i quajnë duart e profetëve. Megjithatë ajo që është më e qartë se kurrë, sot është kuptimi se hebrenjtë, si shkruesit e Dhjatës së Vjetër të paktën, kanë shprehur në të qëndrimin e tyre ndaj Zotit. Nuk ka një konsensus të njëzëshëm mes të dijshmëve dhe të urtëve të fesë Islame që djali i bërë mend për t’u sakrifikuar të ketë qenë Ismaili. Megjithatë ky mendim dominon fort qëndrimin e Ymetit. Hebrenjtë dhe të krishterët mbrojnë fort tezën së djaloshi i rrezikuar ishte Isaku, sepse bekimet e Perëndisë do t’i fitonte linja e atij, që veçsa nuk u bë kurban. Më i rëndësishme këtu nuk është identiteti i birit, por mënyrën se si u zhvillua ngjarja.
Ne thamë se hebrenjtë kanë një qëndrim rebelues dhe të pabindur ndaj Zotit. Këtë qëndrim ata e kanë shprehur edhe në historinë që kanë shkruar për vete. Isaku u mashtrua nga i ati me qëllim që të mos kundërshtonte të shkonte në vendin ku do blatohej. Ai i shpëtoi këtij mashtrimi dhe gjithmonë e ka mbajtur kokën anash duke dyshuar dhe duke mos u bindur. Historia islame e baltimit është krejt e ndryshme, jo vetëm përnga heronjtë e saj. Ibrahimi (a.s.) i kishte rrëfyër të birit të vërtetën e porosisë nga Qielli. Ismaili i bindet të atit dhe e inkurajon që të çojë në vend vullnetin e Zotit. Ai është i nënshtruar, pra musliman.
Më vonë i vogli ndërmjet bijve të Isakut, Jakobi, e gënjeu babain e verbuar nga pleqëria dhe mori bekimin që i takonte Esaut, vëllait të tij më të rritur. Si për t’i vënë vulën qëndrimit të pabindur ndaj Zotit, Jakobi biblik ndeshet me një agjent qiellor (Engjëlli apo Zoti) dhe e mund atë. Aty mori emrin Isra-El që do të thotë “ai që ndeshet me Zotin”. Këtë qëndrim kanë mbajtur hebrenjtë përgjatë gjithë historisë. Edhe kur mes tyre ishte Musai (a.s.) i cili i quajti ‘popull me qafë të fortë’. Kur ai sillte Shpalljen, i gjeti duke adhuruar një idhull të derdhur në flori, ndërsa kur u bëri thirrje të hynin në qytet ata nuk i bindën. Ndryshe ndodh me bashkësinë e Muhamedit (pqmt) në Mekë. Ata pranuan të shkojnë në një vend të panjohur, që sundohej nga një mbret i krishterë me lidhje shumë të forta me përndjekësit e tyre politeistë. Kjo vetëm sa e rishpreh natyrën e tyre prej të bindurish ndaj Zotit.
Musai (pqmt) nuk arrin të hyjë në qytet por e themelon bashkësinë e tij në shkretëtirë, në udhëtim. Hebrenjtë tregojnë edhe njëherë se përfaqësojnë kërkuesit e të jetuarit. Qytetërimi, ashtu si besimi, i tyre është ai i lëvizjes. Ai është themelvënë në lëvizje dhe i tillë vazhdon të funksionojë. Përskaj rëndësisë së hixhretit, i cili përkujtohet vetëm në haxh si i vetmi ritual qendror që kërkon ikje dhe lëvizje, të gjitha të tjerat, namazi, agjërimi, zekati, kërkojnë qëndrim, paqe diku në prehrin e plleshëm të tokës. Muhamedi (pqmt) e themelon bashkësinë e tij në Medine, pra në një qytet ku do të jetonin dhe jo në një udhëtim gjatë kërkimit të jetesës.
Edhe qendrimi ndaj profetëve është poaq i ndarë. Rrëfimi kuranor për profetët synon të shfaqë në sytë e muslimanëve një model të sukseshëm të njerëzve të bindur dhe të nënshtruar ndaj Zotit. Ata mund të kenë qenë subjekt i gabimeve të parëndësishme por asnjëherë nuk kanë qenë kundërshtarë të Zotit. Përkundrazi Bibla është e tejmbushur me jetëpërshkrimet e profetëve që mëkatojnë siç edhe vetë të qortuarit prej tyre. Kjo dëshiron të thotë se në sytë e hebrenjve personazhi rebel është më i dashuri dhe nga ana tjetër të justifikojë veprimet dhe paudhësitë e tyre ndaj Zotit dhe porosive të tij. Kur një profet nuk mund të jetë i mirë me Perëndinë, ashkush veç tij nuk mund të jetë i mirë. Shembulli më portretizues i këtij botëkuptimi është vetë Davidi biblik. Nga njëra anë ai bën disa paudhësi të dënueshme gjerësisht dhe nga ana tjetër është mbret dhe profet i Izraelit. Kurani e paraqet atë si një njeri të devotshëm që thuajse papreprë qante dhe lëvdonte Zotin, edhe pse ai duket se kishte bërë disa gabime në gjykimet e tij. Duke inkriminuar edhe atletin e tyre, hebrenjtë duan të thonë se gjithkush mund të jetë më i keq se ai, duke qenë njeri i thjeshtë.
Në këtë mënyrë arrijmë në përfundimin se Shkrimi i Shenjtë hebre dhe i krishterë ka në qendër të tij njeriun, kur Kurani vë temë qendrore Zotin, Unitetin e Tij dhe domosdoshmërinë e nënshtrimit ndaj Tij dhe dëgjimit të Fjalës së Tij. Burimi i përleshjes së pandalur prej një shekulli, për Jeruzalemin është qëndrimi i përkundërt i palëve ndaj Zotit. Prandaj edhe zgjidhja duhet të vijë nga ndryshimi i qëndrimit ndaj Tij. Propozimet për ndarjen e Qytetit të Shenjtë apo për ndërtimin e dy shteteve janë poaq të pamundshëm sa edhe bashkëjetesa e këtyre botëkuptimeve të kundërta mbi Krijuesin dhe njeriun.
- Askujt nuk s’i’u bë padrejtësi nga Zoti dhe askush s’është i pandreqshëm
Misionet e njëpasnjëshme të Isaias, Jeremias dhe Ezekielit (pqmt), tre profetëve të mëdhenj të Izraelit mbeten një dëshmi e padiskutueshme se ‘popullit të zgjedhur’ i qenë dhënë mundësi të panumërta për të kthyer udhë. Thirrjet e tyre synonin që zemrën e gurtë ta zëvendësoni me një zemër prej mishi dhe gjaku. Kundërvënia ndaj shterjes shpirtërore të popullit hebre nuk qe orakull për ndëshkimin, po edhe nëse qe, kjo nuk e kaloi premtimin për bekime dhe lumturi të përjetshme sikur ata ta pranonin këtë ndryshim të zemrës. Hebrenjtë u sulmuan nga armiqtë e tyre, u plaçkitën dhe zunë robër si komb, por edhe fituan lirinë dhe triumfuan ndaj tyre gjatë kësaj periudhe. Sa herë që ‘qafa e fortë’ ngurtësohej, Zoti i qortonte dhe i fshikullonte. Përfundimisht përgjigja e tyre ndaj profetëve të mëdhej është fabul e përsëritur e sjelljes së tyre ndaj mijëra profetëve të tjerë. Ata u vranë, u persekutuan dhe u përçudnuan në shkrimet e shenjta, apo për pjesën më të madhe prej tyre u zhdukën gjurmët e ekzistencës dhe mesazhit në historinë e shkruar nga duart e izraelitëve.
Sigurisht, Jezusi, ardhja dhe mesazhi i tij, përbëjnë kulmin dhe zgjidhjen e fabulës hebraike. Ai u ngrit mes tyre edhe njëherë me ftesën për të zëvendësuar zemrën e ashpër me një zemër tjetër, ku gjallon mishi i butë i jetës dhe gëlon gjaku i nxehtë i përkushtimit. Zoti e ka pritur këtë popull dhe e ka përtërirë ftesën e tij mjaft herë derisa dërgoi Isain (pqmt). Më mirë se ç’e simbolizon këtë historia e djalit plangprishës në Dhjatën e Re nuk mund ta shëmbëllejë asnjë parabolë tjetër. Ai u largua nga shtëpia dhe u shpërudh duke çuar dëm të hollat. Ngushtia që e mbërtheu pasi nuk i kishte mbetur asnjë dyshkë në xhep, e shtrëngoi të kthehej i turpëruar përpara t’et. I ati urdhëroi të festohej për kthimin e djalit duke dhënë shenjat e një gëzimi të papërmbajtur, duke nxitur zemërimin dhe xhelozinë e djalit besnik ndaj familjes. “Bir, – i tha i ati – ti je gjithmonë me mua dhe gjithçka kam është jotja. Por u desh të gëzohemi e të ngazëllehemi sepse ky, yt vëlla, pati vdekur e u ngjall, pati humbur e u gjet”. Kështu mund të kuptohet edhe qëndrimi i Zotit ndaj popullit të Izraelit, një pritje e gjatë, kurdoherë e vlefshme për t’u kthyer në Shtëpinë e Tij dhe, me siguri, një festë e veçantë i pret gjithëherë. Jezusi (pqmt) i paralajmëroi hapur hebrenjtë se tashmë skeptri do të kalonte në shtëpinë e Ishmaelit dhe një ishmaelit do të ishte princi i mbretërisë së Perëndisë. Përmendja e përshkrimeve dhe parashenjave të ardhura nga goja e tij nuk do të qe e qëlluar për këtë ritregim të shkurtër të librit.
- Zgjidhja
Historia e marrëdhënieve të hebrenjve me profetin Muhamed, (pqmt) mund të përshkruhet si një ngasakeqje e shumëduruar. Ndonëse ai (pqmt) u kishte siguruar atyre një status prej të barabartësh dhe të veçantësh (mund të jetonin me të njëjtat të drejta dhe të besonin e të gjykonin mes veti sipas ligjit të tyre fetar), ata nuk e mbajtën kurrë fjalën për të qenë partnerë dinjitozë dhe të sinqertë. Cilatdoqofshin rezultatet e asaj marrëdhënie, një gjë mund ta themi me bindje dhe pa brejtje ndërgjegjeje. Muhamedi (pqmt) bëri mjaft më shumë se mund ta imagjonojë kushdo për të shmangur përplasjen me hebrenjtë, edhe pse lufta nuk do ta vinte në vështirësi.
Zgjidhjet politike për konfliktin nuk janë të qendrueshme sepse nuk janë të vërteta. Mbanash faktit që përplasja ndërmjet palëve ka ngjyresa nacionaliste (në Izrael partitë politike kryesore janë tërësisht ateiste ndërsa në Palestinë njëra lëvizje është vetëm politike ndërsa tjetra, edhe pse fetare, lufton me motive politike), motivi real i përplasjes është fetar. Jo se feja prodhon dhunë, por sepse aty përplasën qëndrimet e kundërta ndaj Zotit.
Thika e Sulejmanit nuk do të paraqiste një zgjidhje. Në fakt propozimet e Solomonëve politikë të botës së soçme për ndërtimin e dy shteteve nuk do të kenë kurrë sukses, sepse ndarja e fëmijës në dy pjesë nuk do të kënaqë kurrë mëmën e vërtetë. Çfarë është e ditur sot është fakti se muslimanët kanë zgjedhur të mos e pranojnë këtë thikë që në 1948 edhe pse kjo u ka kushtuar humbjen e foshnjës. Ngjarja e foshnjës mbyllet duke i njohur mëmësinë asaj që vendosi të hiqte dorë për të shpëtuar jetën e fëmijës së saj. Ndoshta nuk është e rastësishme që i takoi që më e reja nga nënat të qe e vërteta.
Po çfarë do të ndodhte nëse hebrenjtë me ‘qafë të fortë’ do të vendosnin të ndërronin ‘zemrën e gurtë’ me një ‘zemër të butë’ dhe nga përleshja me Zotin të ktheheshin te nënshtrimi ndaj Tij dhe paqja me Të? A do të kishin pretendime Palestinezët ndaj Jeruzalemit? Ose, a do të kishin të drejtë të kishin pretendime nacionaliste? Apo më tepër, a do të irritoheshin nga vizita e Ariel Sharonit në vitin 2000 në xhaminë Aksa, nëse ai do ta kishtë ndërruar atëherë zemrën? Për të tria pyetjet, jo! Ashtu siç thotë edhe Stoktoni në mbyllje të trajtesës së tij zgjidhja është: Izrael ose Islam! Izrael, bëhu Islam!
- Dy fjalë mbi përmbajtjen e librit
Piter Stokton (Peter Stockton) është një amerikan që e parapa fatin e tij të konvertimit në musliman në një ëndërr mjaft domethënëse, po të kesh parasysh fabulën e tij. Ditët e tij në Izrael dhe Palestinë i kanë ndriçuar një pjesë të madhe të hijeve që në formimin e tij prej të krishteri merren si të mirëqena dhe të patrazuara nga pyetje që lindin nga ndërgjegjia e njeriut të mirë.
Në Hyrjen e librit, autori i hap mjaft mirë çështjet që do të diskutojë në vijim dhe ngjall një kureshtje mbërthyese tek lexuesi (këtë libër e lexova brenda dy ditësh, përskaj kohës tepër të zënë me punë). Në kapitullin e parë, Prej Ndarjes së Rrugëve tek Ndarja e Dallgëve – prej Abrahamit tek Moisiu Stoktoni ka shpjeguar, mjeshtërisht dhe me një forcë kumbuese argumenti, pse-të e qëndrimeve kaq të ballpërballshme të muslimanëve dhe hebrenjve mbi çështjen e kontrollit mbi Qytetin e Shenjtë. Rrënjët e problemit janë te qendrimi i palëve ndaj Zotit: zgjedhja midis nënshtrimit dhe kundërvënies. Aty ai ka arritur të pastrojë edhe disa mbeturina dëmsjellëse në qendrimin e besimtarëve në përgjithësi dhe palestinezëve në veçanti karshi kësaj çështjeje. Në kapitullin e tretë, Epoka e Artë – Davidi dhe Solomoni argumentimi i mësipërm është mbështetur në shembujt më të lëvduar mes izraelitëve. Ndarja e qendrimeve është e dukshme edhe në rastin e modelit rebel hebre të Davidit dhe Solomonit dhe atij të përunjur musliman të Daudit dhe Sulejmanit (pqmt).
Izraelitët janë një komb me ‘qafë të fortë’, jo sepse fati i tyre u shkrua i tillë, se po të ishte për këtë, çfarë rëndësie do të kishin profetësitë e Isaisë, Jeremisë dhe Ezekielit, por atyre u është dhënë gjithmonë shansi i zëvendësimit të ‘zemrës së gurtë’ me një ‘zemër të butë’ prej mishi, përmes të cilës rrjedh gjaku i jetës. Pikërisht këtë thotë kapitulli i katërt, Profetët e Mëdhenj të Izraelit – Isaia, Jeremia dhe Ezekieli. Autori nuk le pa renditur edhe profecitë e tyre kryesore lidhur me Mesian dhe një profet tjetër jashtë barkut të Izraelit.
Kapitulli i pestë, Një Zemër e Re – Isai (Jezusi) përmbledh misionin e Isait (pqmt) dhe mesazhin e tij përkarshi refuzimit tradicional, fatkeqsisht, të popullit. Injorimi hebraik e detyron krishtërimin paulin të kthejë sytë nga pjesa tjetër e njerëzimit dhe për qëllime politike, të ndryshojë kurs deri edhe në thelbin e besimit. Kthimi mbrapsht i thirrjes së Qiellit ishte fillimi i derdhjes dhe troshitjes së ‘popullit të zgjedhur’ nëpër zgafellat historisë dhe tokës. Pak dekada pas Isait (pqmt) e deri pas luftës së dytë botërore, populli hebre u derdh si një shishe e pambyllur uji nëpër tokë dhe u përndoq si një e keqe e patjetërsueshme nga pushtetet e krishtera kryesisht. Profecitë për ardhjen e një figure vulosëse pas tij, u shpallën me të madhe nga Isai (pqmt).
Kapitulli 6, Përtej Jeruzalemit – Muhamedi është një antologji e kapërcimit të zgjedhjes së Zotit nga populli hebre te e gjithë njerëzia. Ndërsa misionet brendakombëtare të profetëve izraelitë kishin përfunduar me Isain (pqmt), ato kishin lënë gjurmë të dukshme në shkrime lidhur me ardhjen e profetit të fundit. Aty përshkruhet edhe marrëdhënia e profetit (pqmt) me komunitetin hebre në veçanti e cila, pas një përplasjeje tërësisht të pandershme nga ana e këtyre të fundit përfundon me marrëveshjet e besatimit dhe sigurimit për komunitetet e tyre në shtetin e ri musliman. Përse Jeruzalemi u takon muslimanëve, kuptohet edhe nga vetë emri i këtij kapitulli. Izraeli nuk kishte pranuar të bëhej Islam.
